دردنیای امروز، بخش زیادی از پیشرفت صنایع را مدیون آتش هستیم. کوره های صنایع، پخت و پز و بسیاری دیگر از موضوعات زندگی انسان از بدو شکل گیری تمدن وابسته به آتش بوده است. به طور کلی زندگی ما بدون آتش سخت و دشوار میشود. نبود آتش میتواند باعث آسیب رسیدن به بخش عمده صنایع و کارخانجات شود. در کنار تمامی اتفاقات خوبی که میتواند توسط آتش رخ دهد، باید توجه داشت که آتش یک شمشیر با دو لبه برنده است. همانطور که آتش زندگی راحت و صنعتی را به ما بخشیده، همانطور هم میتواند مشکلات زیادی را برای ما پیش آورد. مشکلاتی همچون خطرات حریق وآتش سوزی که در بعضی مواقع باعث وارد شدن آسیب های جانی و مالی جبران ناپذیری هم گردیده است. اگر ما خطرات آتش سوزی را جدی نگیریم، می تواند باعث پشیمان شدنمان شود و اتفاقات جبران ناپذیری را برای ما رقم بزند.احتراق به معنی واکنش های سریع بین یک مواد سوختی و اکسیژن است که باعث تولید نور و گرما می‌گردد. بررسی آمار ها نشان داده است که بیش از 75 الی 80 درصد از آتش سوزی ها، قابل پیشگیری و پیش بینی می باشد. در صورتی که آموزش و تمرین های لازم وعمومی به افراد داده شود، می توان خسارت ها و خطرات ناشی از آتش سوزی را به حداقل رساند. آتش می تواند در هر ساعتی از روز و در هر محیطی رخ دهد. منازل، کارگاه‌ها، مدرسه ها و دیگر اماکن یا حتی وسایل حمل و نقل همگی میتوانند طعمه حریق باشند اگردر زمان مناسب جلوی گسترش حریق را بگیریم، و از رسیدن اکسیژن به آن جلوگیری کنیم می توان آتش را مهارکرد. در این مقاله قصد داریم تا روش های پیشگیری از حریق و یا روش هایی که می توان بوسیله آن، حریق را در مراحل ابتدایی خاموش کرد، بررسی کنیم.

شناخت عوامل بروز حریق و حادثه

یکی از روش های پیشگیری از حریق، شناخت عوامل ایجاد حریق است. خطا‌های انسانی، مشکلات فنی، افزایش ناگهانی دما در اجسام و موادی که قابل اشتعال هستند و به سوختن واکنش نشان می دهند، مانند مخلوط آب و اسید یا فسفر با اکسیژن وپتاسیم با آب همگی میتوانند دلایل وقوع حریق باشند. ایجاد عمدی حریق مانند نزدیک کردن شعله به مواد قابل اشتعال، پدیده های طبیعی مثل گرمای تدریجی هوا، زلزله یا صاعقه، اصطکاک مثل برخورد دو جسم خشک و قابل اشتعال با هم مانند چوب نیز برخی دیگر از عوامل وقوع حریق هستند. با شناخت این عوامل و جلوگیری از آنها میتوان از وقوع حوادث جبران ناپذیری جلوگیری کرد.

کنترل حریق توسط کنترل مثلث آتش

• کنترل اکسیژن

اکسیژن یکی از عواملی است که آتش برای شکل گیری به آن نیاز دارد. اگر مانعی برای رسیدن اکسیژن به آتش وجود داشته باشد، آتش خاموش میشود. با بکارگیری گاز انیدریدکربنیک و بعضی مواد شیمیایی مانند کف میتوان عمل اطفاء را انجام داد. کپسول های آتش نشانی عمدتا بر روی این المان آتش تاثیر میگذارند.

• کنترل سوخت

• مواد اشتعال زا یا سوخت ها میتوانند باعث شعله ور شدن آتش شوند. به عنوان مثال اگر آتش سوزی در انباری پر از الکل رخ دهد، الکل ها باعث شعله ور شدن و شدت گرفتن حریق میشوند.

با نظارت مداوم به محیط هایی که مواد اشتعال زا در آنها نگهداری میشود وجدا سازی و پایین نگه داشتن حرارت مواد میتوان باعث جلوگیری از وقوع حریق شد. نم دار کردن مواد سوختنی به کمک آب قبل از آتش گرفتن و تغییر دادن مشخصات فیزیکی مواد نیز می تواند ازآتش سوزی جلوگیری کند. در صورتی که مواد اشتعال زا باعث بالا گرفتن آتش شد، باید اکسیژن را از آتش گرفت تا آتش فرو کش کند.

• کنترل حرارت

ضلع سوم مثلث آتش، حرارت می باشد. با پاشیدن آب بر روی حریق میتوان از حرارت آن کاست و باعث خاموش شدن آتش شد.

آتش سوزی در فضای محدود

آتش معمولا به سمت بالا حرکت می کند و در صورت برخورد با سقف، به صورت افقی به راه خود ادامه می‌دهد. آتش ضمن تولید حرارت و دود، مقداری گاز تولید می کند که با افزایش این گاز، باعث گاز گرفتگی افراد می‌گردد. با استفاده از فن ها میتوان این گاز ها را از محیط خارج نمود تا از خفگی جلوگیری شود و مسیر های فرار مشخص باشند. این گاز و دود ها به صورت قارچی شکل به سمت بالا حرکت می کنند که درجه حرارت آن در قسمت بالای شعله به سرعت افزایش می یابد. حرارت بعضا میتواند 650 تا 1000 درجه سانتی گراد افزایش یابد که در صورت عدم استفاده از فن ها میتواند منجر به فاجعه شود. در بقیه قسمت‌ها، حرارت آتش کمتر است و اگر در مدت زمان کوتاه، آتش آن محیط ها خاموش شود، باعث تلفات جانی نمی شود. ولی اگر گازها و حرارت محیط  تخلیه نشود، میتواند باعث مسمومیت و درنهایت مرگ افراد شود. با گرم شدن فضای بالایی محیط وخارج نشدن حرارت از فضا، موادی که در کف محیط بوده و هنوز مورد آتش سوزی قرار نگرفته اند به تدریج گرم شده وآتش می گیرند.

تحمل انسان در مقابل حرارت و گرما

تحمل و پذیرش دما و حرارت حریق برای آدمی دشوار و مشکل است. افراد حاضر در محیطی که آتش سوزی در آن رخ داده است، مدت کمی می توانند حرارت را تحمل کنند. وجود رطوبت و آب در محیط، تحمل حرارت و دمای زیاد را سخت تر می کند .به عنوان مثال اگر آتش در فاصله 3 متری ما قرار گرفته باشد، تحمل آن برای ما در فضای خشک یا غیر مرطوب تا کمتراز 5 دقیقه ممکن خواهد بود. کنترل درجه حرارت محیط به کمک تهویه انجام می گیرد و قبل اینکه افراد از ساختمان خارج شوند، نباید آتش درون آنرا با آب خاموش کرد یا برای پایین آوردن دما بر روی آتش آب ریخت. حرارت ازآخرین عواملی است که باعث مرگ انسان می شود و در اکثر موارد افراد قبل مرگ از طریق حرارت، هلاک می شوند.

روش های گسترش آتش :

1. سوختن به صورت مستقیم (پیشرو)
2. هدایت شونده (آتش های غیرمرئی در اماکن فلزی و …)
3. جابجایی حریق(در جنگل ها و دیگرمحیط های طبیعی)
4. تشعشع حریق(آتش گرفتن به صورت زنجیره ای)

علت های بروزآتش:

• به صورت عمدی
• به صورت غیرعمدی
• تماس به صورت مستقیم با شعله ی آتش
• افزایش دما به صورت تدریجی
• واکنش های شیمیایی محصولات
• اصطکاک اجسام
• برخورد جرقه و صاعقه
• ایجاد الکتریسیته ساکن و جاری
• متمرکز شدن پرتوهای نامرئی و مرئی
• ایجاد انفجار
• تراکم زیاد و حجمی موادها

اساس طبقه بندی حریق ها بر اساس استاندارد های BS انگلستان: (نوع کلاس)

• A : جامدات
• B : مایعات
• C : گازها
• D : فلزات
• E : وسایل الکتریکی
• F : روغن و چربی ها

اساس طبقه بندی حریق ها بر اساس استاندارد های NFPA آمریکا:(نوع کلاس)

• A : جامدات
• B : مایعات و گاز ها
• C : وسایل الکترونیکی
• D : فلزات
• K : روغن های خوراکی و چربی

اطلاعاتی درباره کلاس های آتش

کلاس A شامل چه چیز هایی است؟

مواد جامد، موادی خشک و درون سوز هستند که بعد از سوختن مواد از خود خاکستر به جا می گذارند مانند: مقوا، کاغذ، پلاستیک و…

بهترین راه های مقابله با آتش سوزی کلاس A:

• سرد کردن بهترین راه برای مواد جامد (کلاس A) است.
• استفاده از بهترین و مناسب ترین خاموش کننده ها: آب مناسب ترین راه برای مواد جامد است

مایعات : (کلاسB)

• بنزین و تینر و …در دسته ی تند اشتعال ها قرار می گیرند
• نفت و گاز و…در دسته ی کند اشتعال ها قرار می گیرند
• حلال در آب: الکلی ها
• غیرحلال در آب: نفتی ها
• بهترین و مناسب ترین روش جلوگیری: خفه کردن بهترین روش در کلاس B
• بهترین ماده برای خاموش کردن: پودر خشک شیمیایی و فوم شیمیایی

گازها: (کلاسC)

• انواع مختلف گاز های قابل اشتعال سبک و سنگین
• مهم ترین نوع حوادث: نشت گاز و اشتعال
• مناسب ترین روش مقابله با آن: جداسازی
• بهترین ماده برای خاموش سازی: پودر خشک شیمیایی

فلزات: (کلاسD)

• انواع فلزاتی که با هوا یا آب واکنش شان تشدید می شود. مثل: آلومینیوم , سدیم و…
• بهترین روش مقابله: خفه کردن
• بهترین مواد برای خاموش کردن: سایرمواد اطفایی و پودر خشک 100 درصد شیمیایی

الکتریکی: (کلاس E)

• اجسامی که دارای الکتریسیته هستند یا از آن استفاده می‌کنند.
• بهترین روش مقابله: جداسازی
• بهترین ماده برای خاموش کردن: گازCO2
• روغن های خوراکی و صنعتی: (کلاس K)
• بهترین روش مقابله: خفه کردن
• بهترین ماده برای خاموش کردن: سایر مواد اطفایی مانند پودر تر شیمیایی، قراردادن درب ظرف روی آن.

تجهیزات اتوماتیک مقابله با آتش :

سیستم کشف و اعلام آتش:

• دتکتورها
• شستی ها
• آژیر ها
• کنترل پنل و تابلو های اعلام
• چراغ های هشدار

سیستم اطفاء حریق:

• اسپرینکلر
• کپسول
• آیروسل
• انواع پوشش ضد حریق:
• رزین های آلی متورم شونده
• مواد نسوز معدنی

درب و وسایل ضد حریق:

• درزگیر
• درب
• دستگیره
• شیشه
• آرام بند
• تجهیزات پنجره

انواع سیستم تهویه:

• درب دودبند
• فن ها

به منظور فراهم نمودن روش های پیشگیری از حریق و برای خرید هرگونه تجهیزات آتش نشانی اطفاء حریق و تجهیزات آتش نشانی اعلام حریق به فروشگاه اینترنتی هایپر فایر مراجعه نمایید.